:: عشق و علاقه پیامبر(ص) به هدایت و تربیت

با نام خدا

آیه 128 سوره توبه

خانم دکتر منصوره رحمانی عضو هیات علمی بخش فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

قطره ای از دریای وجود پیامبر رحمت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله از زبان قرآن کریم :

«لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ ( توبه: ۱۲۸)»

(به يقين، رسولى از خود شما بسويتان آمد كه مشقت شما بر او دشوار است؛ و اشتیاق شدیدی به هدايت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است)
 

   به باور «سدى» منظور از «من انفسکم» اين است كه: به يقين پيامبرى از خود شما انسان ها، و از شما مردم عرب زبان، و از فرزندان ابراهيم و اسماعيل، به سوى شما آمد.

   حضرت صادق عليه السلام می فرماید: منظور از «من انفسکم» اين است كه آن حضرت با اينكه در ميان شما مردم ديده به جهان گشود و در روزگار جاهليت و تباهى جامعه به دنيا آمد، امّا از نظر نسب و ريشه و تبار پاك و پاكيزه بود و ناهنجارى هاى جاهليت، در خانه و خانواده و نسب پاك او اثر نگذاشت. چنانکه خود پيامبر صلوات الله علیه و آله می فرماید: پيوندهاى نادرست خانوادگى كه در جاهليت رواج داشت در خانه و خانواده ما نبود، از اينرو آن ناهنجارى ها در ولادت و رشد من اثر نداشته و وجود من به لطف خدا ثمره پيوند درست خانوادگى همچون ازدواج در اسلام است.

   خدا بر مردم منّت مى­گذارد كه پيامبری از جنس خودشان مبعوث می نماید که وضعيت ولادت، شرايط خانوادگى، زادگاه و اصل و نسب آن حضرت براى آنان روشن است و وی را در خردسالى و جوانى از نزديك ديده­اند و از راستى و درستكاريش آگاه شده­اند و از او كارى كه در خور شايستگان نيست، سراغ ندارند. بدین گونه بهتر و آسان تر به گفتار و پيام آسمانى اش دل می دهند و فرمان او را به جان و دل می­پذيرند؛ چرا كه هيچ دليلى براى مخالفت نخواهند داشت. (مجمع البیان طبرسی، جلد 11، ترجمه علی کرمی : 6)

    بعلاوه خداوند در آیات ابتدائی سوره توبه، به حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه و آله امر می فرماید که تکالیف سختی را به مردم ابلاغ نماید و انجام این تکالیف فقط با توفیق و کرامت الهی میسر می گردد؛ از اینرو خداوند این سوره را ختم می کند به آنچه این تکالیف را آسان نماید و آن عبارت است از اینکه پیامبر صلوات الله علیه و آله از انسان هاست و هر عزت و شرافتی که در دنیا از آن اوست، شامل حال سایرین نیز      می­شود.

   واژه «أنفس» در یک قرائت دیگر، که قرائت حضرت رسول الله صلوات الله علیه و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیهاست به فتح فاء خوانده شده است در این صورت معنا آیه اینگونه می­شود که او از بهترین و شریف­ترین شما انسان­هاست  (تفسیر کبیر ، فخر رازی، ج16 : 177 و 178)

   «عزیز علیه ما عنتم» :  پیامبری که از شما انسانهاست زيان و رنجى كه بر اثر حق ستيزى و شرك گرايى و ترك ايمان و تقوا گريبانگير شما مى گردد، بر او بسی  دشوار و ناراحت كننده است به باور «كلبى» و «ضحّاك» منظور اين است كه: گناهانى كه شما به آنها دست مى يازيد، بر او بسیار  ناگوار است. (مجمع البیان طبرسی، جلد 11، ترجمه علی کرمی : 6)

   به باور برخی دیگر «ما عنتم» هم به  معناى ضرر و هم به معناى هلاكت است و منظور این است که پيغمبرى از جنس خود شما مردم آمده كه از یکی اوصافش اين است كه از خسارت ديدن شما و از نابود شدنتان، ناراحت مي­شود. (علامه طباطبایی، المیزان ، ج 9 : 28 ) در نهایت هر بدی که به ما انسان­ها برسد، بر پیامبر صلوات الله علیه و آله ناگوار و دشوار است اما آن بدی که در اولویت قرار دارد، عقاب الهی است و آن حضرت به رسالت رسیده است تا این بدی را دفع کنند.  (تفسیر کبیر ، فخر رازی، ج16 : 178)

   از اوصاف ديگر حضرت ختمی مرتبت صلوات الله علیه و آله اينكه او در خيرخواهى و نجات شما، چه مؤمن و چه غير مؤمن حريص است و نسبت  به مؤمنين رئوف و رحيم است (علامه طباطبایی، المیزان ، ج 9 : 28 ) به باور برخی، دو واژه «رئوف» و «رحيم» به يك معنا آمده، و رأفت در حقيقت، شدت مهر و محبت است. امّا به باور    برخی ديگر، منظور اين است كه آن حضرت نسبت به فرمانبرداران خداوند متعال و رعايت كنندگان حقوق الهی، پر مهر، و نسبت به گناهكاران بخشايش­گر است. برخی نیز بر آنند كه او نسبت به خويشاوندان دلسوز و نسبت به دوستان، مهربان است. و برخی دیگر مي گويند او نسبت به كسانى كه او را ديده اند، رئوف و نسبت به كسانى كه او را نديده اند،  مهربان است. يكى از دانشوران پيشين در مورد اين دو وصف آن حضرت در این  آيه شريفه مى گويد: خداوند متعال  بر هيچ يك از پيامبران خويش جز پيامبر گرامى اسلام، دو نام از نامهاى گرامى خود را در يك آيه و يك سخن نیاورده است؛ تنها در مورد آن حضرت است كه مى فرمايد: «بالمؤمنين رئوف رحيم» درست همان دو واژه گرانقدرى كه در مورد خود نیز به كار مى برد و مى فرمايد: «اِنّ الله بالنّاس لرئوف رحيم.»(حج، 65) به يقين خدا نسبت به مردم مهربان و بخشايش­گر است. (مجمع البیان طبرسی، جلد 11، ترجمه علی کرمی : 6)

    در نهایت می توان گفت این آیه، این اوصاف را بر می شمارد، تا بگوید: ای مردم پیامبری که دارای اوصاف مذکور است آيا باز هم جا دارد كه از او سرپيچى كنيد؟ نه ، بلكه سزاوار است كه از او اطاعت كنيد، چون او رسولى است كه قيام نكرده مگر با امر خدا، اطاعت كردن از او اطاعت خدا است ، آرى ، جا دارد به او نزديك شويد و با او انس بگيريد، چون او هم مثل خود شما بشر است ، پس بهر چه دعوت كرد، بپذيريد، و هر خيرخواهى كه نمود بكار ببنديد. (علامه طباطبایی، المیزان ، ج 9 : 28)

منابع :

-طباطبایی،سید محمد حسین، تفسیر المیزان، جلد9 (نسخه الکترونیکی)

-طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،جلد 11، ترجمه علی کرمی، (نسخه الکترونیکی)

-فخر رازی، تفسیر کبیر، جلد 16، (نسخه الکترونیکی)